Ֆիզիկա

Աստղագիտություն

Աստղագիտությունը հնագույն գիտություններից է: Գիտնականները բոլոր հնագույն քաղաքակրթություններում հայտնաբերել են աստղագիտական գործունեության հետքեր: Գիտությունը կապված է տիեզերքի, երկնային մարմինների և նրանց հետ կապված երևույթների մասին:

Շումերները կատարել են երկնքի կանոնավոր դիտումներ և գիտեին աչքին տեսանելի հինգ մոլորակ: Նաև կազմել են լուսնաարեգակնային օրացույցը դեռ մ.թ.ա երրորդ հազարամյակում: Աստղագիտությունը Հին Հունաստանում բարձր զարգացման է հասել մ.թ.ա յոթից վեցերրորդ դարերում:

Որպես հեռավորության չափման միավոր` արեգակնային սահմաններում, ընդուված է մեկ աստղագիտական միավորը` 1 ա.մ., որը հավասար է Երկիր Արեգակ միջին հեռավորությանը: Լուսատարի ու պարսեկ միավորներով արտահայտում են մինչև աստղեր հեռավորությունները: տեսանելի աստղային մեությունը նշանակում ենք «m» տառով: Դա գրվում է, որպես մեծություն արտահայտող թվի ցուցիչ: Աստղից Երկիր հասնող լուսային էներգիայով բնութագրվում է տեսանելի աստղային մեծությունը: Առաջին աստղադիտակը ստեղծվել է 1609 թվականին Գալիլեո Գալիլեյի կողմից: Աստղադիտակը օգնում է հայտնաբերել և ուսումնասիրել երկնային թույլ օբյեկտները, ինչպես նաև խոշորացնում է դրանց պատկերները:

Մարդիկ անզեն աչքով երևացող աստեղերը մտովի բաժանել են խմբերի և դրանք անվանել համաստեղություններ: Համաստեղությունների թիվը 88-ն է, 60-ը երևում են ՀՀ-ի տարածքից: Որոշ համաստեղություններ լավ երևում են ձմռանը, մյուսները ` ամռանը, իսկ որոշները ` գարնանը և աշնանը: Խավարածիր անվանում են Արեգակի անցած ուղին մեկ տարում: Այն անցնում է 12 համաստեղություններով: Համստեղությունների այդ խումբը կոչվում է Կենդանակերպ (Զոդիակ):

Տիեզերքի ամենահանելուկային օբյեկտները սև խոռոչներն են: Սև խոռոչների ձգողական դաշտը այնքան ուժեղ է, որ այնտեղից ոչինիչ չի կարող դուրս գալ, ոչ ճառագայթում, ոչ մասնիկներ, քանի որ բնության մեջ ոչինչ չի կարող շարժվել լույսի արագությունից մեծ արագությամբ:

Արեգակնային համակարգը գտնվում է Ծիր Կաթին գալակտիկայում: Հայաստանում ասում են Հարդագողի Ճանապրհ: Ծիր Կաթինն անզեն աչքով իրարից չտարանջատվող անթիվ աստեղերից բաղկացած համակարգ է: Մեր գալակտիկան կողից երևում է որպես 100 հազար լուսատարի տրամագծով ոսպանման մի սավառակ: Եթե այդ սկավառակին նայենք վերևից, ապա կտեսնենք, որ պարուրաձև է:

Թեստ 1

Որն է լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքի ճիշտ ձևակերպումը

Համասեռ միջավարյում լույսը տարածվում է ուղղագիծ

Վակուումում լույսը տարածվում է ուղղագիծ

Հարց 2

Ա-բ և գ-դ

Հարց 3

Հարց 4

Անդրադարձումը կոչվում է հայելային, եթե մակերևույթի վրա ընկնող զուգահեռ ճառագայթների փունջը անդրադառնում է զուգահեռ փնջի տեսքով։

Հարց 5

Ինչ անկյան տակ պետք է ընկնի ճառագայքը, որպեսզի ընկնող  և անդրադորձող ճառագայթները կազմեմ 50 աստիճան անկյուն։

Պատ․՝ 25 աստիճան

Հարց 6

Նկար 120-ում պատկերված են սեղանին դրված հայելու և AB առարկային դիրքերը։ Նկար 121-ում բերված է դեպքերից որ մեկում է ճիշտ պատկերված AB առարկայի՝ հայելու մեջ ստացվող պատկերը․

Պատ․3՝ գ

Հարց 7

Մարդը կանգնած է ուղղաձիգ դրված հայլուց որոշակի հեռավորթության վրա ինչպես կփոխվի մարդու և նրա պատկերի միջև հեռավորությունը, եթե մարդը մեկ մետրով մոտենա հայելուն։

Պատ 1` կփոքրանա 2մ

Հարց 8

S կետային աղբյուրից AB հարթ հայելու վրա ընկնում են ճառագայթներմ որոնք հայելու եզրերի հետ կազմում են 45 աստիժանի անկյուններ։ Որոշեք հայելու երկարությունը, եթե աղբյուրի և պատկերի մմիջև հեռավորությունը 20սմ է։

Պատ․՝ 0,4մ

Լուսնի խավարում

Լուսնի խավարումը Երկրի և Արեգակի և Լուսնի միջև գտնվելու երևույթն է: Լուսնի խավարումը կոչվում է լրիվ, եթե այն ամբողջությամբ գտնում է Երկրի ստվերի մեջ։ Ի տարբերություն Արեգակի խավարման փուլի, Լուսնի խավարումը հնարավոր է դիտել միայն լիալուսնի ժամանակ։ Լուսնի լրիվ խավարումները ավելի երկարատև են՝ գրեթե երկու ժամ։ Սեփական լույս չունենալու պատճառով թվում է, թե լրիվ խավարման փուլում Լուսինը չպետք է երեևա, սակայն այն մեզ է ներկայանում դեղնակարմրավուն երանգով: Արեգակի ճառագայթները, շոշափելով Երկրի մակերևույթն ու երկար ճանապարհ անցնելով նրա մթնոլորտով, կարմրում են ու բեկվելով, ուղղվում դեպի Լուսին։ Այս պատճառով էլ Լուսնի լրիվ խավարումը երբեմն անվանում են «Արյունոտ Լուսին»: Հունվարի 31ին տեղի ունեցավ կապույտ Լուսնի խավարումը: Երկնային մարմինները, մեկը մյուսին ծածկելու պատճառով, երկրային դիտորդին ամբողջությամբ կամ մասամբ որոշ ժամանակ չեն երևում։Խավարումներին են համարվում Արեգակի ծածկումը Լուսնով, Լուսնի ծածկումը Երկրի ստվերով, ինչպես նաև աստղերի և մոլորակների ծածկումները Լուսնով, Արեգակի սկավառակի վրայով ներքին մոլորակների անցումները, մոլորակի սկավառակի վրայով իր արբանյակների անցումները։Երկրի ստվերն ընկնում է Լուսնի վրա և տեղի է ունենում Լուսնի լրիվ կամ մասնակի խավարում։ Լուսնի լրիվ խավարումը առավելագույնը տևում է 1 ժ 45 ր: 

Զուգորդական միացում

A = 0,16Ա = Y               U1 = 4,8ՎA1=0,2 = Y1                  U2 = 4,8ՎA2=0,39 = Y2                U = 5
R1=U1/Y1                          R1 = 30օմR2=U/Y2                            R2 = 24օմR = R1*R2/R1+R2
R = 30*24/30=24 = 720/54=13,3 U (օմ)

Հաջորդական միացում 

y=0,5Ա
y=y1=y2=0,5Ա
u=5վ
u1=1,6 վ
u2=2,8վ
R=u/y=5y/0,5ա=10(օմ)
R1=u1/y=1,6վ/0,5Ա=3,2(օմ)
R2=u2/y=2,8/0,5=5,6(օմ)
R1+R2=R=3,2+5,6=8,8(օմ)

Հաղորդիչի դիմադրության չափումն ամպերաչափի և վոլտաչափի միջոցով։
Աշխատանքի նպատակը․ կառուցել հոսանքի ուժի կախումը հաղորդիչի ծայրերին կիրառված լարումից պատկերող գրաֆիկը։ Գրաֆիկի միջոցով որոշել հաղորդիչի դիմադրությունը։
Անհրաժեշտ պարագաներ․ հոսանքի աղբյուր (գալվանական տարրերի կամ կուտակիչների մարտկոց), հետազոտվող հաղորդիչ (նիկելինե կամ կոնստանտե հաղորդալարի փաթույթ), ռեոստատ, ամպերաչափ, վոլտաչափ, բանալի և միացնող հաղորդալալրեր։
Փորձի կատարման ընթացքը։ 
1. Հավաքեք նկարում պատկերված էլեկտրական շղթան։ Հիշեք, որ ամպերաչափը միացվում է հետազոտվող հաղորդչին հաջորդաբար, իսկ ոլտաչափը ՝ զուգահետ։
2. Ռեոստատի միջոցով հետազոտվող հաղորդչում կարգավորեք էլեկտրա տարբեր կան հոսանքը։ Սողնակի յուրաքանչյուր դիրքում չափեք հոսանքի ուժի և լարման արժեքները։ Չափումները կրկնեք սողնակի 4 կամ 5 տարբեր դիրքերի համար։
3. Չափման արդյունքները գրանցեք աղյուսակում։
4. Չափման արդյունքների հիման վրա կաուցեք հոսանքի ուժի կախումը լարումից պատկերոող գրաֆիկը։ Ընտրելով համապատսխան մասշտաբ՝ աբոցիսների առանցքի վրա տեղադրեք լարման, օրդինատների առանցքի վրա ՝ հոսանքի ուժի արժեքները։
5. Յուրաքանչյուր չափման տվյալներով հաշվեք հաղորդչի դիմադրությունը՝ օգտվելով  Օհմի օրենքից։
6. Հաշվեք հաղորդչի դիմադրության՝ ստացված արժեքների թվաբանական միջինը։
7. Հաշվումների արդյունքները գրանցեք աղյուսակում։
R1+R2+R3/3

էլեկտրական հոսանքը, լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժում։ Նման մասնիկները կարող են լինել օրինակ մետաղներում — էլեկտրոնները, էլեկտրոլիտներում — իոնները (կատիոններե և անիոններր), գազերում — իոնները և էլեկտրոնները, վակուումում որոշակի պայմանների դեպքում — էլեկտրոնները, կիսահաղորդիչներում էլեկտրոնները և խոռոչները (էլեկտրոնա-խոռոչային հաղորդականություն): Երբեմն Էլեկտրական հոսանք է կոչվում նաև շեղման հոսանքը, որը առաջանում է էլեկտրական դաշտի փոփոխությունների ժամանակ։

Ինչ-որ նյութի մեջ էլեկտրական հոսանքի առկայության համար անհրաժեշտ է իրագործել երկու պայմաններ.

1)Նյութը պետք է լիցքավորված, սակայն ազատ մասինկներ ունենա, այնպիսի մասնիկներ, որոնք կարող են ազատ տեղաշարժվել մարմնի ողջ ծավալով։

2)Այդ մասինիկների վրա պետք է ուժ ազդի և ստիպի շարժվել մի որոշակի ուղղությունով։

Սակայն որպեսզի էլեկտրական հոսանք անցնի, պետք է հոսանքի աղբյուր։ Հոսանքի աղբյուրը հատուկ սարք է, որի միջոցով հաղարդչում էլեկտրական դաշտ է առաջանու

Էլեկտրոնների կարգավորված շարժումը

Հաղորդչում շարժվող էլեկտրոններն անհնար է տեսնել։ Հոսանքը հայտնաբերվում է նրա ազդեցությամբ։ Հոսանք հայտնաբերելու 4 եղանակներն են.

Ամենառաջին մարդը, ով հոսանքը իր վրա ստուգեց, հոլանդացի ֆիզիկոս Մուշենբրուկն էր։ Երբ որ հոսանքի հարված ստացավ՝ նա աշխարհին հայտարարեց, որ երբեք չի համաձայնի այսպիսի փորձության ենթարկվել, նույնիսկ եթե ֆրանսիական գահը իրեն տրվի։

Բայց այս նոր երևույթի գյուտը շատ արագ տարածվեց եվրոպական մի շարք երկրներում և արդեն մարդկանց մարմնով էլեկտրական հոսանք անցկացնելու կարելի էր տեսնել ոչ միայն անվանի ֆիզիկոսների փորձասենյակներում, այլ նաև՝ Եվրոպայի խոշոր քաղաքների ազնվանական հավաքույթներում։

Ամփոփիչ աշխատանք 

1) Ատոմի կենտրոնում գտնվում է.                                                          էջ`54
2-րդ տարբերակ` միջուկը

2) Միջուկի շուրջը պտտվում են.
1-րդ տարբերակ` էլեկտրոնները

3) Միջուկը բաղկացած է
3-րդ տարբերակ` պրոտոններից և նյետրոններից

4) Պրոտոնները ունեն ... լիցք, իսկ նեյտրոնները ...
2-րդ տարբերակ` դրական... լիցք չունեն

5) Էլեկտրոն կորցրած կամ ստացած ատոմը կոչվում է.
3-րդ տարբերակ` իոն

6) Հելիումի ատոմը մեկ էլեկտրոն կորցնելուց հետո.
2-րդ տարբերակ` կվերածվի դրական իոնի

7) Նատրիումի ատոմի միջուկի կազմում 23 մասնիկ կա: Դրանցից 12ը նյետրոն է: Քանի պրոտոն կա միջուկում:Քանի էլէկտրոն կա ատոմում, եթե այն

Էլեկտրական լիցք
Դեռևս հին անցյալում հայտնի էր, որ սաթը բրդով շփելիս ձգում է առարկաներ։ XVI դ. վերջում անգլիացի բժիշկ Վիլյամ Հիլբերտը այդ երևույթն անվանեց էլեկտրականացում:
1729 թ. Շառլ Դյուֆեն սահմանեց, որ գոյություն ունեն երկու սեռի լիցքեր։ Մի տեսակն առաջանում է ապակին մետաքսով շփելիս, մյուսը՝ ապակին խեժով շփելիս։ Դյուֆեն անվանեց այդ լիցքերը «ապակե» և «խեժային»: Դրական և բացասական լիցքերի մասին հասկացությունը մտցրեց Բենջամին Ֆրանկլինը:

XX դ. սկզբին ամերիկացի ֆիզիկոս  Ռոբերտ Միլիկենը փորձնական ճանապարհով ցույց տվեց, որ էլեկտրական լիցքը դիսկրետ է, այսինքն՝ ցանկացած մարմնի լիցք տարրական էլեկտրական լիցքի բազմապատիկն է։
Էլեկտրական լիցք, սկալյար ֆիզիկական մեծություն: Բնութագրում է մարմնի՝ էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը մասնակցելու և էլեկտրամագնիսական դաշտի աղբյուր լինելու հատկությունը։ Էլեկտրական լիցքի հասկացությունն առաջին անգամ կիրառվել է 1785 թ. Կուլոնի օրենքում: